ฉนฺทวเสน ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ – ปาโมชฺชวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปาโมชฺชวเสน ปีติ อุปฺปชฺชติ – ปีติวเสน ปญฺญา วเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปีติวเสน ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ – ปสฺสทฺธิวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปสฺสทฺธิวเสน สุขํ อุปฺปชฺชติ – สุขวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สุขวเสน โอภาโส อุปฺปชฺชติ – โอภาสวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โอภาสวเสน สํเวโค อุปฺปชฺชติ – สํเวควเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สํเวเชตฺวา จิตฺตํ สมาทหติ – สมาธิวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถาสมาหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ ปคฺคณฺหาติ – ปคฺคหวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ตถาปคฺคหิตํ จิตฺตํ สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขติ – อุเปกฺขาวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ อุเปกฺขาวเสน นานตฺตกิเลเสหิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ – วิโมกฺขวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิมุตฺตตฺตา เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ – ภาวนาวเสน [เอกรสฏฺเฐน ภาวนาวเสน (สฺยา. ก.) อฏฺฐกถา โอโลเกตพฺโพ] ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ภาวิตตฺตา ตโต ปณีตตเร วิวฏฺฏนฺติ – วิวฏฺฏนาวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ วิวฏฺฏิตตฺตา ตโต โวสชฺชติ – โวสคฺควเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ โวสชฺชิตตฺตา ตโต นิรุชฺฌนฺติ – นิโรธวเสน ปญฺญาวเสน ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ นิโรธวเสน ทฺเว โวสคฺคา – ปริจฺจาคโวสคฺโค จ, ปกฺขนฺทนโวสคฺโค จฯ กิเลเส จ ขนฺเธ จ ปริจฺจชตีติ – ปริจฺจาคโวสคฺโคฯ นิโรธนิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ – ปกฺขนฺทนโวสคฺโคฯ นิโรธวเสน อิเม ทฺเว โวสคฺคาฯ เอวํ อธิมตฺตฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ

ทุติยภาณวาโรฯ

ฆ. อธิฏฺฐานฏฺฐนิทฺเทโส

[202] กถํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิ? สทฺธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉนฺโท อุปฺปชฺชติ – ฉนฺทวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิฏฺฐาติฯ ฉนฺทวเสน ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ – ปาโมชฺชวเสน สทฺธาวเสน สทฺธินฺทฺริยํ อธิฏฺฐาติ…เป.… เอวํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ

ง. ปริยาทานฏฺฐนิทฺเทโส

กถํ ปริยาทานฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิ? อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ อสฺสทฺธิยํ ปริยาทิยติ , อสฺสทฺธิยปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ โกสชฺชํ ปริยาทิยติ, โกสชฺชปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ปมาทํ ปริยาทิยติ, ปมาทปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ อุทฺธจฺจํ ปริยาทิยติ, อุทฺธจฺจปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, อวิชฺชาปริฬาหํ ปริยาทิยติฯ เนกฺขมฺเม ปญฺจินฺทฺริยานิ กามจฺฉนฺทํ ปริยาทิยนฺติฯ อพฺยาปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ พฺยาปาทํ ปริยาทิยนฺติฯ อาโลกสญฺญาย ปญฺจินฺทฺริยานิ ถินมิทฺธํ ปริยาทิยนฺติฯ อวิกฺเขเป ปญฺจินฺทฺริยานิ อุทฺธจฺจํ ปริยาทิยนฺติ…เป.… อรหตฺตมคฺเค ปญฺจินฺทฺริยานิ สพฺพกิเลเส ปริยาทิยนฺติฯ เอวํ ปริยาทานฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ

จ. ปติฏฺฐาปกฏฺฐนิทฺเทโส

[203] กถํ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิ? สทฺโธ สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺเข ปติฏฺฐาเปติ, สทฺธสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺเข ปติฏฺฐาเปติฯ วีริยวา วีริยินฺทฺริยํ ปคฺคเห ปติฏฺฐาเปติ, วีริยวโต วีริยินฺทฺริยํ ปคฺคเห ปติฏฺฐาเปติฯ สติมา สตินฺทฺริยํ อุปฏฺฐาเน ปติฏฺฐาเปติ, สติมโต สตินฺทฺริยํ อุปฏฺฐาเน ปติฏฺฐาเปติฯ สมาหิโต สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขเป ปติฏฺฐาเปติ, สมาหิตสฺส สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขเป ปติฏฺฐาเปติฯ ปญฺญวา ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสเน ปติฏฺฐาเปติ, ปญฺญวโต ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสเน ปติฏฺฐาเปติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ เนกฺขมฺเม ปติฏฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ เนกฺขมฺเม ปติฏฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อพฺยาปาเท ปติฏฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อพฺยาปาเท ปติฏฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อาโลกสญฺญาย ปติฏฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อาโลกสญฺญาย ปติฏฺฐาเปนฺติฯ โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อวิกฺเขเป ปติฏฺฐาเปติ , โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อวิกฺเขเป ปติฏฺฐาเปนฺติ…เป.… โยคาวจโร ปญฺจินฺทฺริยานิ อรหตฺตมคฺเค ปติฏฺฐาเปติ, โยคาวจรสฺส ปญฺจินฺทฺริยานิ อรหตฺตมคฺเค ปติฏฺฐาเปนฺติฯ เอวํ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ

สุตฺตนฺตนิทฺเทโส จตุตฺโถฯ